Ondertitels maken is communicatie
Wanneer ondertiteling in een andere taal nodig is voor een video, kunnen we spreken over audiovisuele vertaling of ondertiteling. De term audiovisueel benadrukt wat video is: geluid en beeld. De term ondertiteling is krapper en richt zich op het omzetten van spraak of ander audiomateriaal in schermtekst. Ondertiteling omvat niet noodzakelijkerwijs een vertaling, het kan ook intra linguaal zijn: wat in het Fins wordt gezegd, wordt geschreven als Finse kadertekst. Ongeacht de termkeuze, het gaat om het interpreteren van de gesproken materie in geschreven vorm. Omdat spraak en geschreven tekst verschillende manieren zijn om informatie over te brengen, kan ondertiteling niet als een volkomen gemakkelijke taak worden beschouwd.
De verschillen tussen spraak en schrijven
Spraak en schrijven zijn verschillende vormen van communicatie. Allereerst zijn er geen pauzes in de spraak. De luisteraar stelt zich voor dat dit zo is, maar in werkelijkheid zijn er geen pauzes tussen de woorden. Dit wordt het best geïllustreerd als je een taal hoort die je nog niet kent: het voelt alsof er zonder enige pauze een eindeloos spervuur aan geluiden uit de mond van de spreker komt. De luisteraar legt zelf de pauzes in, als hij de betreffende taal verstaat. Pas als de woorden je al bekend zijn, kun je ze uit elkaar houden. (De spreker zelf lijkt alleen te pauzeren als hij zuurstof inneemt, soms dan ook niet.)
In de geschreven tekst zijn er daarentegen spaties om de woorden van elkaar te scheiden, omdat de tekst anders moeilijk te bevatten zou zijn. In de tekst moet ook rekening worden gehouden met de interpunctie: bijvoorbeeld komma’s, voegwoorden en hoofdletters. Het is vooral belangrijk dat een ondertitelaar de spellingregels kent, omdat ondertitels het meest voorkomende ding zijn dat in het dagelijks leven wordt gelezen. Wanneer ondertitels alleen zodanig gebruikt worden, kunnen ze spellingsfouten overdragen aan de lezer.
Spraak is vaak spontaan en ongepland, schokkerig, springerig en zelfs onduidelijk (zoals gedachten in het algemeen), hoewel het meerstemmig kan zijn als het een gesprek is. Schrijven daarentegen is gepland, kost meer tijd en heeft meestal een idee, een begin en een einde. Het gebrek aan structuur en de ongeplande aard van de spraak zijn de grote uitdagingen van ondertiteling. Hoe krijg je de onsamenhangende en onstuimige bal van gedachtenbraaksel die uit de mond van de spreker wordt gespuwd, zodanig in tekst omgezet dat de lezer van alleen de ondertitels begrijpt waar het allemaal over gaat?
Een voorbeeld van het omzetten van spraak naar tekst
Het volgende voorbeeld illustreert het verschil tussen spraak en tekst. De persoon die in een van de video’s sprak, zei het volgende:
Het feit dat die steungroep gratis was, was voor mij hetzelfde, nietwaar… Als het er niet zonder was geweest, zou er nog een obstakel zijn geweest, en daarom zou ik niet noodzakelijkerwijs een aanvraag hebben ingediend het… Het kwam voor mij niet als een verrassing, ik wist het helemaal niet, en misschien ging ik er op de een of andere manier van uit dat het niets zou kosten.
Ik heb de volgende ondertitelde regels uit zijn woorden gemaakt:
Als de steungroep betaald was,
zou ik daar waarschijnlijk niet hebben gesolliciteerd.
Het kwam voor mij als een verrassing,
dat de steungroep ook gratis was.
Het voorbeeld benadrukt ook andere verschillen tussen spraak en tekst: de spraak is beknopter, duidelijker, correcter, er is minder herhaling en het geeft hele gedachten weer. Ik heb echter niet het gevoel dat ik iets essentieels heb weggelaten, wat ook een heel essentieel kenmerk van ondertitels is.